Làm sao để thoát khỏi tụt mood khi bị từ chối?
Và giả dụ, thực sự không bao giờ có cách nào làm được, thì sao?
Vấn đề
Tôi có một ông anh, người Hà Nội, không phải gốc nhưng cũng học được hớt váng mấy thói quen. Trong ấy có hai thói quen: một là đã phở thì phải giấm, đừng bao giờ vắt chanh, hai là thói quen ít đua chen. Khi gặp vấn đề gì, ông anh thường bảo “À thì đấy là bản chất của cuộc đời mà”. Trong công việc thì ông anh đó có một triết lý duy nhất: “Lì quan trọng hơn giỏi, em ạ”.
Việc chúng ta không tránh được cảm giác tụt dốc cảm xúc, chẳng hạn khi bị chê bai hay phớt lờ, thường bắt nguồn từ việc bản ngã của chúng ta bị tổn thương. Bản ngã, ở đây, chính là cái tôi mà mỗi người tự xây dựng – những giá trị, thành tựu, ý tưởng hoặc hình ảnh về bản thân mà ta mong muốn được người khác công nhận. Khi những điều đó không được đánh giá cao hoặc bị từ chối, chúng ta dễ cảm thấy như mình bị phủ nhận, không chỉ ở hành động mà còn ở giá trị con người mình.
Chẳng hạn, khi bạn đề xuất một ý tưởng mà người khác (như sếp, đồng nghiệp) phớt lờ, cảm giác tổn thương thường nằm ở niềm tin rằng ý tưởng ấy là phần mở rộng của bạn. Khi ta gắn bó quá sâu với một điều gì, ta dễ xem sự chê bai đó như một đòn tấn công vào chính bản thân mình, thay vì nhìn nhận nó như một đánh giá độc lập.
Cuộc sống đôi khi đặt tôi vào những tình huống mà cảm xúc như bị dội một gáo nước lạnh. Những lúc đó, tôi học được rằng điều quan trọng nhất chính là đối diện với cảm xúc của mình. Tôi không cố gắng lảng tránh hay chối bỏ nỗi buồn. Thay vào đó, tôi cho phép bản thân cảm nhận trọn vẹn, dù là thất vọng, giận dữ hay hụt hẫng. Nhưng tôi cũng không tâm sự với ai, tôi chỉ kiên trì học được sự vượt qua, một cách nhẹ và lạnh lùng, như một bài tập hằng ngày.
Tách bản thân khỏi vấn đề
Tôi cũng nhận ra rằng cần phải tách bản thân ra khỏi vấn đề. Sự việc ấy chỉ là một khoảnh khắc, không phải toàn bộ cuộc sống của tôi. Mỗi lần suy nghĩ trở nên tiêu cực, tôi tự nhắc nhở mình rằng, mọi chuyện rồi cũng sẽ qua, giống như cách mà cơn mưa cuối cùng sẽ nhường chỗ cho bầu trời quang đãng. Việc tạo khoảng cách với cảm xúc hiện tại giúp tôi nhìn nhận vấn đề một cách khách quan hơn, để hiểu rằng mình vẫn có thể làm chủ cuộc đời mình.
Khi cảm xúc tụt dốc, tôi thường cố gắng làm mới bản thân bằng những hành động tích cực. Một buổi chạy bộ trong công viên hay chỉ đơn giản là tập yoga tại nhà cũng giúp tôi cảm thấy tốt hơn. Thể thao mang lại cho tôi nguồn năng lượng tinh thần dồi dào. Ngay cả những nhà văn (công việc gắn với ngồi một chỗ) Murakami, Agatha Christie… đều là những vận động viên kiệt suất. Họ phát hiện ra rằng giới hạn thể chất chính là giới hạn tinh thần. Và nhìn chung, tâm trí bận rộn với những điều mới mẻ khiến tôi quên đi cảm giác tiêu cực.
Tập trung vào hiện tại, thay vì để mình chìm đắm trong những suy nghĩ về quá khứ. Người ta vẫn thường nói: thực hành chánh niệm, chú ý đến hơi thở và cảm nhận cơ thể sinh học của mình. Những khoảnh khắc tưởng chừng đơn giản ấy lại giúp tôi trân trọng hiện tại hơn, thay vì mãi đuổi theo những điều mình không thể thay đổi.
Dần dần, tôi bắt đầu tìm kiếm ý nghĩa từ trải nghiệm mà mình vừa trải qua. Những lúc buồn nhất, tôi coi nó là một dạng bài tập.
Tôi cũng chú ý tạo không gian sống thoải mái hơn, có thú vui, đọc nhiều hơn, tránh xa media (nhưng tôi không khuyên bạn làm y như tôi, mỗi người một cách thôi). Riêng tôi, media vừa phải, mạng xã hội vừa phải là tốt; còn media một cách vô kiểm soát, không khác gì nghiện phim khiêu dâm.
Nhưng nếu thực sự không có giải pháp thì sao?
Rất có thể lắm, bạn biết VĐV ban quần Andrey Rublev chứ, anh ta bảy lần tự quật vợt vào chân khi không kiểm soát được cảm xúc:
Khi chúng ta nói về việc "không còn thấy tiêu cực," thực chất điều đó không có nghĩa là cảm xúc tiêu cực biến mất, mà là ta đã thay đổi cách nhìn nhận chúng. Ví dụ, một người từng cảm thấy thất vọng khi bị phê bình có thể học cách xem lời phê bình đó như một cơ hội để cải thiện, thay vì một cuộc tấn công cá nhân. Đây là kết quả của việc đào luyện kỹ năng, không phải để né tránh, mà để tái cấu trúc cách chúng ta phản ứng.
Những kỹ năng như tự nhận thức và kiểm soát cảm xúc đóng vai trò then chốt. Khi ta hiểu rõ bản thân, ta có thể phân biệt giữa cảm xúc thực và những phóng đại của bản ngã. Đồng thời, việc học cách phản ứng linh hoạt, chẳng hạn như tạm dừng để suy nghĩ thay vì phản ứng ngay lập tức, giúp chúng ta kiểm soát được cách mình cảm nhận.
Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là ta sẽ không bao giờ cảm thấy buồn bã, thất vọng hay tổn thương. Những cảm xúc ấy vẫn đến, nhưng chúng sẽ không còn "thống trị" tâm trí chúng ta.
Điều đáng nói là tiêu cực cũng có giá trị của nó. Nó giúp ta nhìn thấy những giới hạn trong bản thân, học cách khiêm nhường và trưởng thành.
P.Lan